Geleneksel Türk Halk Tiyatrosu: Köy Seyirlik Oyunu

  • Düğünlerde, bayramlarda ya da yılın belirli günlerinde köylülerimizin, (genellikle "oyun yapma" , "oyun çıkarma" adı altında) bereket bolluk, sağlık ve yeni yılı karşılamak amacıyla oynadığı törensel içerikli oyunlardır.
  • Köy tiyatrosu, karagöz ve orta oyunundan daha eskiye dayanır.
  • Köy Seyirlik Oyunlarının kaynakları, tarih öncesi devirlere ait ritüellere ve yaşama süreci içindeki günlük hayat sahnelerine dayanır.
  • Çeşitli inanış ve mitlerin kaynaklık ettiği bu oyunlar, eski Anadolu uygarlıklarının, Anadolu toprakları üzerinde yaşayan halkımızın Orta Asya'dan getirdiği kültürel ögeler ve İslâmiyet'i kabulünden sonraki İslâmî ögelerle birleşen bir kültürel sentezin izlerini taşır.
  • Köy tiyatrosu özel bir sahneye ve kostümlere sahip değildir.
  • Sahne, kostümler, makyaj malzemeleri, dekorlar, kırsal kesimin tabiî yaşama imkânları çerçevesi içinde sağlanmaktadır.  
  • Oyuncular amatördür, oyunculardan kabiliyetli olan rejisörlük görevini de üstlenmektedir.
  • Bu oyunlar meydanlarda oynandığı gibi kışın oda içerisinde de oynanmaktadır.
  • Seyirlik oyunlar ilkel bir tiyatro örneğidir.
  • Sanat kaygısından çok toplumsal ve dinsel açıdan işlevseldir.
  • Seyirlik oyunları: Günlük yaşamı taklit eden (kalaycı, berber, çift sürme), hayvanları taklit eden (deve, ayı, tilki, kartal), mevsim değişiklikleri, yıl değişimleri için oynanan (köse gelin), bolluk ve berekete dönük oynanan (saya gezme, koç katımı törenleri, cemal oyunu), yağmur yağdırmak için oynanan (çömçe gelin) gibi oyunlardan oluşturur.
  • Bu oyunlar zaman boyutunda beslenerek bugünkü şeklini almıştır.
  • Oynandığı toplumun kültür düzeyine göre, zaman ve geleneğe bağlı olarak şekillenir.
    • Cemal Oyunu: Tohumun toprağa atıldığı ilk gün veya hasat sonunda oynanır.
    • Koç Katımı: Hayvan yavrularının, kışın soğuğa ve açlığa dayanıksız oluşlarından dolayı yavrulama zamanlarının kontrol altına alınmasıdır. Bir tür mevsimlik bayram niteliğindedir.
    • Deve yüzü, Koyun yüzü: Hayvanın anne karnında tüylenmeye başladığı gün oynanır.
  • Seyirlik oyunları iki ana gruba ayırabiliriz:
    • Ritüel nitelikli oyunlar:
      • Belirli bir takvimi olan işlevsel oyunlar.
      • Ritüel kökenli oyunlarda şenlik, büyü, bolluk ve bereket motifleri iç içedir.
      • Taklit, eylem ve toplu katılma doğaya karşı korunmadır.
      • Bu tür oyunlar eski-yeni, iyi-kötü, bolluk-kıtlık, yaz-kış, ak-kara, güçlü-zayıf gibi çatışmalar üzerine kurulur.
    • Eğlence amaçlı oyunlar:
      • Evlenme törenlerinde ve çeşitli toplantılarda eğlence amacıyla oynanan oyunlardır.
      • Eğlence amaçlı oyunlarda topluluğu eğlendirmek amacı güdülür.
      • Oyunlarda toplumun eksik yönleri ele alınır, bozuk kişilikler alaya alınır.
      • Kelime oyunlarından yola çıkılarak espriler oluşturulur.
      • Ahlaki bir sonuca varma aranır.