Haber (Bildirme) Kipleri
Haber kipleri, fiilin yapılma
zamanını bildiren kiplerdir. Fiil kök veya gövdelerine haber kipi ekleri getirilerek
yapılır. Haber kipleri beşe ayrılır;
1. Görülen (bilinen, di'li) Geçmiş Zaman
2. Duyulan (öğrenilen, miş'li)
Geçmiş Zaman
3. Şimdiki Zaman
4. Gelecek Zaman
5. Geniş Zaman
Görülen (Bilinen, di'li) Geçmiş Zaman: Bu haber kipinde fiil, söz söylenmeden önce gerçekleşmiştir. Fiil kök veya gövdelerine -di/-dı/-du/-dü/-tı/-ti/-tu/-tü ekleri getirilerek yapılır.
› Serdar
resim çizdi. → Bu örnekte "çizmek" fiili söz söylenmeden önce
gerçekleşmiştir. Dolayısıyla bu fiil görülen geçmiş zaman kipindedir.
 |
"Gel" fiilinin görülen geçmiş zaman kipinde altı farklı kişiye göre çekimi |
Duyulan (Öğrenilen, miş'li) Geçmiş Zaman: Bu kipte de fiil, söz söylenmeden önce gerçekleşmiştir. Ancak söyleyen, fiilin gerçekleştiğini görmemiş, başkasından duymuş ya da öğrenmiştir. Fiil kök veya gövdelerine -miş/-mış/-muş/-müş ekleri getirilerek yapılır.
› Burak
uyuyakalmış. → Bu örnekte "uyuyakalmak" fiili söz söylenmeden önce
gerçekleşmiş, sözü söyleyen kişi bu olayı görmemiş, bir başkasından duymuştur.
Dolayısıyla bu fiil duyulan geçmiş zaman kipindedir.
 |
| "Al" fiilinin duyulan geçmiş zaman kipinde altı farklı kişiye göre çekimi |
Şimdiki Zaman: Bu kipte fiil, söz söylendiği zaman gerçekleşmektedir. Fiil kök veya gövdelerine -yor eki getirilerek yapılır.
› Alperen
kitap okuyor. → Bu örnekte "okumak" fiili söz söylendiği
esnada gerçekleşmektedir. Dolayısıyla bu fiil şimdiki zaman kipindedir.
 |
| "Taşı" fiilinin şimdiki zaman kipinde altı farklı kişiye göre çekimi |
Gelecek Zaman: Bu kipte fiil, söz söylendikten sonra gerçekleşecektir. Fiil kök veya gövdelerine -ecek/-acak eki getirilerek yapılır.
› Haftaya okullar açılacak. → Bu örnekte "açılmak" fiili söz söylendikten sonra gerçekleşecektir. Dolayısıyla bu fiil gelecek zaman kipindedir.
 |
| "Yap" fiilinin gelecek zaman kipinde altı farklı kişiye göre çekimi |
Geniş Zaman: Bu kip genelde fiilin her zaman yapıldığını, yapılmakta olduğunu veya yapılacağını anlatır. Tüm zamanları kapsar. Fiil kök veya gövdelerine -r eki getirilerek yapılır.
› Her sabah
süt içerim. → Bu örnekte "içmek" fiili geniş zaman kipindedir.
 |
| "Sev" fiilinin geniş zaman kipinde altı farklı kişiye göre çekimi |
Dilek (Tasarlama) Kipleri
Fiile istek, şart, emir, dilek
veya gereklilik anlamları katan kiplere "Dilek Kipleri" denir. Dilek
kipleri belirgin bir zaman anlamı taşımazlar.
› Haydi biraz çalışalım.
→ "çalışalım" fiili istek bildirmiştir ve dilek kipindendir.
› Düzenli çalışsan işin
garantiydi. → "çalışsan" sözcüğü şart bildirmiştir ve dilek
kipindendir.
› Koridorlarda koşmayın.
→ "koşmayın" fiili emir bildirmiştir ve dilek kipindendir.
› Keşke sen de bizimle gelsen.
→ "gelsen" fiili dilek bildirmiştir ve dilek kipindendir.
› Düzenli beslenmelisin.
→ "beslenmelisin" fiili gereklilik bildirmiştir ve dilek kipindendir.
Dilek kipleri 4'e ayrılır;
1. Gereklilik Kipi
2. Dilek-Şart Kipi
3. İstek Kipi
4. Emir Kipi
Gereklilik Kipi: Fiilin yapılması, olması gerektiğini anlatan
kiplerdir. Fiil kök veya gövdelerine -meli/-malı eki getirilerek yapılır.
|
› Dersi dikkatli dinlemelisin.
→ Bu örnekteki "dinlemelisin" fiili -meli eki almıştır ve
gereklilik bildirmektedir. "
Dilek-Şart Kipi: Bu kipte fiil bir dilek veya şart bildirir. Fiil kök veya gövdelerine -se/-sa eki getirilerek yapılır. › Keşke sen de bizimle gelsen.
→ Bu örnekteki "gelsen" fiili -se eki almıştır ve dilek
bildirmektedir. › Çalışsan başaracaksın. → Bu örnekteki "çalışsan" sözcüğü -sa eki almıştır ve şart bildirmektedir.
İstek Kipi: Bu kipte fiilin yapılmasının istendiği bildirilir. Fiil kök veya gövdelerine -e/-a eki getirilerek yapılır. › Ben de sizinle geleyim.
→ Bu örnekteki "geleyim" fiili -e eki almıştır ve istek
bildirmektedir.
Emir Kipi: Bu kipte fiilin yapılması emir biçiminde bildirilir. Bu kipin özel bir eki ve 1. kişiye göre çekimi yoktur. › Sağa dön. → Bu örnekteki
"dön" fiili emir bildirmektedir.
|
